Археология дәлелдегендей, самайлық әшекейлер әртүрлі вариацияларда бүкіл Еуразияға таралған әйелдер зергерлік бұйымдарының ең көне түрлерінің бірі болып табылады. Олар металдан, моншақтардан немесе олардың комбинацияларынан жасалуы мүмкін. Қазақтың самайлық салпыншақтары бірнеше бөліктен тұратын тігінен созылған бұйым болып табылады. Шекеліктер үшбұрыш, ромб, жүрек пішінді, гүл жапырақшалары және тізбекті байланыс жасайтын басқа тілімшелер түрінде болады. Олар бас киімге немесе қыздың шашына бекітіледі.
Шекеліктер көп жағдайда қыз жасауының құрамына кіреді. Кейбір мамандар самайлық салпыншақтар құлақ бұйымдарының қорғаныс функциясын қайталайды деп санайды. Мысалы, хакас әшекейлерінде маржан моншақтары, күміс тиындар болды және жібек шашақтармен безендірілді.
Маржан моншақтарында көне түркілердің түсінігі бойынша Ұмай Құдайы бала ұрықтарының жанын сақтаған. Бұл олардың қарақалпақ және қазақ сәукелелерінің декорындағы көптігін түсіндіреді. Шамасы, түркі шекеліктерінің вертикалды пішіні мәңгілік жеміс беретін және гүлдеп тұратын Бәйтерек тұжырымдамасын бейнелейді.
Ал маңдай (қазақша шеке) халық мәдениетінде өте осал тұс болып саналды, сондықтан олардың әшекей-тұмарына ерекше құрметпен қарады. Жалпы, маңдай сүйегінің киелі маңызын қазақтың «шекеге шақыру» дәстүрінен көреміз, оның мәні үлкендерге, әдетте ата-ананың замандастарына құрметпен қарап, олардың батасын алуда жатыр. Мұндай тағамның міндетті элементі – жылқының немесе сиырдың басы, яғни тұмсық жағы алынып тасталған жартысы. Шеке тартуу – ата-баба рухтарына (әруақтарға) табыну культінің бір көрінісі деп есептеледі.
